Biblioteka GPW - Więcej

Fundusze inwestycyjne stanowią istotny element rynku kapitałowego. Oszczędności wielu osób tworzą duże sumy, które mogą być profesjonalnie inwestowane na różnych rynkach.

Tworzenie funduszy inwestycyjnych

Fundusz inwestycyjny jest instytucją zbiorowego inwestowania, która lokuje powierzone jej środki w celu osiągnięcia dochodu, który rozdziela wśród swoich uczestników. W zależności od formy prawnej fundusz zbywa jednostki uczestnictwa lub emituje certyfikaty inwestycyjne. Lokaty funduszu mogą obejmować instrumenty finansowe oraz inne prawa majątkowe.
Fundusz inwestycyjny jest tworzony przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych, które jest jego organem, zarządza nim i reprezentuje w stosunkach z osobami trzecimi. Zgodę na utworzenie publicznego funduszu inwestycyjnego wydaje Komisja Nadzoru Finansowego, która sprawuje stały nadzór nad jego działalnością.
Fundusze inwestycyjne w Polsce są tworzone i działają na podstawie ustawy o funduszach inwestycyjnych, zharmonizowanej z dyrektywami unijnymi, dotyczącymi
przedsięwzięć zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (Undertakings for Collective Investments in Transferable Securities, „UCITS”). Oznacza to, że tworzone na podstawie tej ustawy fundusze inwestycyjne posiadają status UCITS - korzystają więc z paszportu europejskiego, czyli ich tytuły uczestnictwa mogą być dystrybuowane na rynkach krajów członkowskich Unii Europejskiej. Czas trwania funduszu może być nieograniczony lub ograniczony.
Fundusz inwestycyjny prowadzi działalność ze szczególnym uwzględnieniem interesu uczestników, przestrzegając zasad ograniczania ryzyka inwestycyjnego. W zależności od przyjętej polityki inwestycyjnej, każdy fundusz charakteryzuje się właściwym sobie potencjałem dochodowości i poziomem ryzyka.
Podstawowym dokumentem funduszu inwestycyjnego określającym zasady jego działania, w tym politykę inwestycyjną jest statut oraz w zależności od rodzaju funduszu - prospekt informacyjny lub prospekt emisyjny (ewentualnie memorandum informacyjne). Kluczowe informacje o funduszu inwestycyjnym zawiera skrócony dokument informacyjny, sporządzony zgodnie z dyrektywami UCITS (ang. Key Investor Information Document, „KIID”).
Fundusz inwestycyjny z ustaloną w statucie funduszu częstotliwością, dokonuje wyceny zarządzanych aktywów w oparciu o ich wiarygodnie oszacowaną wartość godziwą oraz ustala zobowiązania. Rejestr aktywów funduszu inwestycyjnego prowadzi Depozytariusz, którym jest bank spełniający wymogi ustawowe dla pełnienia tej funkcji. Do zadań Depozytariusza należy również zapewnienie prawidłowości wyceny aktywów funduszu oraz jego działania zgodnie ze statutem i prawem.
Indywidualne konta uczestników funduszu prowadzi Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych lub na podstawie umowy odrębny podmiot - Agent Transferowy.
Rejestr funduszy inwestycyjnych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie.

Rodzaje funduszy inwestycyjnych

I. Kryterium formy prawnej

Fundusze inwestycyjne dzielą się na trzy kategorie: (i) fundusze inwestycyjne otwarte, (ii) specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte, (iii) fundusze inwestycyjne zamknięte.

Fundusze Inwestycyjne Otwarte (FIO)
Fundusz inwestycyjny otwarty może lokować aktywa w: papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego, tytuły uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, depozyty bankowe.
W celu pozyskania środków na lokaty fundusz zbywa bez ograniczeń jednostki uczestnictwa. Są to instrumenty finansowe, nie będące papierami wartościowymi. Nie mogą być one przedmiotem obrotu, lecz podlegają dziedziczeniu. Fundusz jest jednocześnie zobowiązany odkupywać jednostki uczestnictwa na każde żądanie uczestników funduszu. Z chwilą odkupienia następuje ich umorzenie z mocy prawa. Stąd w funduszu inwestycyjnym otwartym liczba uczestników i jednostek uczestnictwa ciągle się zmienia.
Wycena aktywów funduszu odbywa się nie rzadziej niż w każdym dniu zbywania lub odkupywania jednostek uczestnictwa. W celu określenia wartości jednej jednostki uczestnictwa, wartość aktywów netto funduszu dzieli się przez istniejącą w dniu wyceny liczbę jednostek uczestnictwa.
Fundusz inwestycyjny otwarty powinien utrzymywać odpowiednie saldo wolnej gotówki, niezbędnej dla realizacji bieżących wypłat dla uczestników funduszu przedstawiających jednostki uczestnictwa do wykupu.
Fundusz inwestycyjny otwarty publikuje raporty bieżące oraz raporty okresowe - kwartalne, półroczne i roczne, zawierające sprawozdania finansowe.
Dystrybucję jednostek uczestnictwa prowadzą domy i biura maklerskie, banki a także inne podmioty, które uzyskały zgodę Komisji Nadzoru Finansowego.
Fundusze inwestycyjne otwarte, najdłużej działające w Polsce, są najbardziej popularne wśród inwestorów detalicznych.

Specjalistyczne Fundusze Inwestycyjne Otwarte (SFIO)

Specjalistyczny Fundusz Inwestycyjny Otwarty jest formą funduszu otwartego. Oferta nabycia jednostek uczestnictwa takiego funduszu może być skierowana do określonej grupy osób, np. instytucji lub uczestników programów emerytalnych. W statucie funduszu mogą być też wprowadzone dodatkowe warunki dotyczące odkupywania jednostek uczestnictwa.

Fundusze Inwestycyjne Zamknięte (FIZ)

Fundusz inwestycyjny zamknięty może lokować aktywa w:

• papiery wartościowe;
• udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością;
• instrumenty rynku pieniężnego;
• tytuły uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych;
• finansowe i towarowe instrumenty pochodne;
• własność lub współwłasność nieruchomości i statków morskich oraz użytkowanie wieczyste;
• wierzytelności;
• waluty;
• depozyty bankowe.

Fundusz inwestycyjny zamknięty może zaciągać pożyczki i kredyty do wysokości 75 proc. wartości aktywów netto funduszu.
Większa swoboda w kształtowaniu strategii inwestowania a także brak konieczności posiadania przez cały czas odpowiednio wysokiego salda wolnej gotówki umożliwia funduszom inwestycyjnym zamkniętym tworzenie zróżnicowanych strategii inwestycyjnych efektywnego wykorzystania posiadanych środków finansowych, co daje potencjał osiągania wyższych dochodów niż w przypadku funduszy otwartych.
Fundusze inwestycyjne zamknięte emitują certyfikaty inwestycyjne, które są udziałowymi papierami wartościowymi. Mogą mieć one formę dokumentu lub być pozbawione formy dokumentu (zdematerializowane). Dematerializacja ma miejsce z chwilą rejestracji w odpowiednim rejestrze prowadzonym przez towarzystwo, firmę inwestycyjną, bank lub Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.
Emisja certyfikatów inwestycyjnych może być przeprowadzona w drodze oferty niepublicznej lub publicznej. Oferta publiczna wymaga sporządzenia oraz uzyskania zatwierdzenia przez Komisję Nadzoru Finansowego prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego a następnie udostępnienia go do publicznej wiadomości. Dystrybucję certyfikatów inwestycyjnych prowadzą domy lub biura maklerskie pełniące funkcję oferującego a także uczestnicy konsorcjum, jeżeli zostało utworzone. Nabywca certyfikatów inwestycyjnych na rynku pierwotnym może je przedstawić do wykupu w ustalonym przez fundusz terminie lub zdeponować na rachunku papierów wartościowych.
Fundusz inwestycyjny zamknięty przeprowadza wycenę wartości aktywów oraz wartość aktywów netto przypadającą na jeden certyfikat inwestycyjny (WANCI) w oparciu o istniejącą w dniu wyceny liczbę certyfikatów inwestycyjnych.
Zgodnie z prawem, wycena aktywów funduszu powinna być przeprowadzana nie rzadziej niż raz na 3 miesiące oraz na 7 dni przed rozpoczęciem przyjmowania zapisów na certyfikaty kolejnej emisji, a także w dniu wykupu certyfikatów. Częstotliwość dokonywania wyceny każdego funduszu jest określona w jego statucie. Cena wykupu certyfikatu inwestycyjnego jest równa wartości aktywów netto funduszu, przypadającej na certyfikat inwestycyjny, według wyceny z dnia wykupu. Wykupione certyfikaty podlegają umorzeniu z mocy prawa.
Zdematerializowane, zbywalne certyfikaty inwestycyjne mogą być przedmiotem obrotu na rynku regulowanym Giełdy Papierów Wartościowych, gdzie podlegają wycenie rynkowej analogicznie, jak inne papiery wartościowe. Inwestorzy mogą inwestować w nie w celu osiągania dochodów wynikających ze wzrostu ich kursów rynkowych. Certyfikaty inwestycyjne nabyte w ofercie pierwotnej mogą być zdeponowane na rachunku papierów wartościowych a następnie sprzedane w dowolnym terminie podczas sesji giełdowej bez konieczności oczekiwania na wykup. Posiadacze certyfikatów inwestycyjnych zapisanych na rachunkach papierów wartościowych mogą je również przedstawić funduszowi do wykupu.
Często notowania giełdowe certyfikatów inwestycyjnych różnią się od wartości aktywów netto przypadającej na jeden certyfikat inwestycyjny. Wynika to z tego, że wycena rynkowa kieruje się swoimi zasadami. Od dnia ostatniej wyceny aktywów funduszu mogły też ulec zmianie czynniki mające wpływ na ceny składników lokat funduszu (np. cena surowców, w przypadku funduszu rynku surowców inwestującego w akcje producentów tych surowców). Na notowania certyfikatów inwestycyjnych ma również wpływ ogólna koniunktura giełdowa, płynność na rynku a także inne czynniki, np. reputacja rynkowa firmy zarządzającej funduszem.
Fundusz inwestycyjny zamknięty, którego certyfikaty inwestycyjne są przedmiotem obrotu na rynku regulowanym publikuje raporty bieżące oraz raporty okresowe
zgodnie z przepisami dotyczącymi obowiązków informacyjnych emitentów papierów wartościowych, notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych. Raporty bieżące zawierają informacje o wszelkich okolicznościach lub zdarzeniach, które mogą mieć istotny wpływ na sytuację finansową i prawną funduszu lub mogłyby w istotny sposób wpłynąć na cenę lub wartość notowanych certyfikatów inwestycyjnych. Raporty okresowe są publikowane w okresach kwartalnych, półrocznych i rocznych i zawierają sprawozdania finansowe sporządzone w zakresie właściwym dla danego raportu.
Fundusz inwestycyjny zamknięty może przeprowadzać wypłaty dochodów bez wykupu certyfikatów. Dotyczy to w szczególności funduszy aktywów niepublicznych lub funduszy nieruchomości, które zrealizowały dochodową inwestycję.

II. Kryterium polityki lokacyjnej ¹

• Fundusze akcji – inwestują przede wszystkim w akcje oraz inne udziałowe papiery wartościowe (prawa poboru, prawa do akcji, kwity depozytowe). Do tej kategorii kwalifikowane są fundusze, dla których efektywny udział w aktywach tych papierów wartościowych wynosi co najmniej 66 proc. lub fundusz posiada benchmark odpowiadający portfelowi, w którym udział tych papierów wartościowych wynosi co najmniej 90 proc.
• W ramach funduszy akcji wyróżnia się fundusze sektorowe, fundusze akcji małych i średnich przedsiębiorstw, fundusze uniwersalne. 
  Biorąc pod uwagę kryterium geograficzne lokat fundusze akcji dzielą się na:
  • fundusze rynku krajowego - lokują aktywa na polskim rynku, głównie nabywając akcje na Giełdzie Papierów Wartościowych;
  • fundusze rynków zagranicznych - lokują aktywa na rynkach zagranicznych, jako (i) fundusze globalne lub (ii) fundusze międzynarodowe, inwestujące na rynkach międzynarodowych, często koncentrując się na wybranym regionie
  • lub grupie państw, np. BRIC, rynki wschodzące, Azja.
• Fundusze dłużnych papierów wartościowych – w tej kategorii wyróżnia się fundusze obligacji skarbowych, obligacji korporacyjnych oraz fundusze uniwersalne.
• Fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego – lokują aktywa w krótkoterminowe instrumenty dłużne o niskim poziomie ryzyka.
• Fundusze mieszane – lokują aktywa w akcje i inne udziałowe papiery wartościowe, dłużne papiery wartościowe a także w inne instrumenty finansowe. W zależności od struktury składników lokat dzielą się na:
  • fundusze z ochroną kapitału;
  • fundusze stabilnego wzrostu;
  • fundusze zrównoważone;
  • fundusze aktywnej alokacji;
  • inne fundusze mieszane.
• Fundusze aktywów niepublicznych (ang. private equity) - lokują aktywa głównie w akcje spółek akcyjnych nienotowanych na giełdzie oraz udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcje spółek publicznych, nabyte z zamiarem wycofania z zorganizowanego obrotu.
• Fundusze rynku surowców - lokują aktywa w instrumenty finansowe powiązane z rynkami surowcowymi, głównie w akcje spółek surowcowych lub instrumenty pochodne, których aktywami bazowymi są surowce.
• Fundusze absolutnej stopy zwrotu – lokują aktywa w odpowiednio dobrany portfel aktywów i stosują strategie inwestycyjne w celu osiągania dodatnich stóp zwrotu, niezależnie od koniunktury rynkowej. Stosują dźwignię finansową i inwestują m.in. w instrumenty pochodne. Nie posiadają zdefiniowanego benchmarku.
• Fundusze nieruchomości – lokują aktywa w nieruchomości, bezpośrednio lub poprzez spółki celowe, w celu uzyskania dochodów z tytułu ich wynajmu lub wzrostu wartości rynkowej.
• Fundusze sekurytyzacyjne - lokują aktywa w jednolite rodzajowo pule wierzytelności, przynoszące regularny dopływ kapitału.

Zalety zbiorowego inwestowania

Inwestowanie w fundusze inwestycyjne ma wiele zalet, które są w szczególności cenne dla osób nie posiadających odpowiedniej wiedzy, doświadczenia lub narzędzi, ułatwiających podejmowanie racjonalnych decyzji inwestycyjnych na rynku kapitałowym. Powierzenie trudnych i pracochłonnych czynności, związanych z prowadzeniem analiz trendów giełdowych czy sytuacji ekonomicznej emitentów specjalistom z rynku kapitałowego może przynieść korzyści w postaci obniżenia ryzyka inwestycyjnego.
Inwestowanie zbiorowe to także zaleta niższych, w porównaniu z inwestowaniem indywidualnym, kosztów transakcji zawieranych na giełdzie, przypadających na uczestnika funduszu. W zależności od sytuacji osobistej, celów finansowych i poziomu tolerancji ryzyka, każdy może wybrać odpowiedni dla siebie fundusz inwestycyjny.
Lokowanie oszczędności w fundusze inwestycyjne należy planować w horyzoncie średnio- lub długoterminowym. Jednak, inwestor preferujący wysoką płynność inwestycji powinien nabywać jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych otwartych lub certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych zamkniętych, notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych.